پیخاب، پساب و ترکیبی است که عمدتاً از دفع فضولات، ادرار و پهن حیوانات مزرعه تشکیل شده که در آن عنصر مایع غالب می باشد. فرآوری پیخاب راه حلی هوشمندانه در مدیریت پساب و پسماند در صنعت دامپروری بوده که آب مورد استفاده در بخش دامداری ها به همراه فضولات دام در مخازن و سیستم تصفیه خانه دامپروری های صنعتی ذخیره گردیده و از آن در زیست‌گاز (بیوگاز) که یک منبع تجدیدپذیر انرژی است و یا به عنوان کود مایع دامی در مراحل رویشی و زایشی بسیاری از محصولات کشاورزی از جمله سبزی‌ها و صیفی جات استفاده می‌کنند. بیشترین استفاده از پیخاب در تولید غلات بوده و نتایج پژوهش ها نشان می‌دهد که پیخاب دو هفته پیش از کاشت به خاک اضافه شده یا پس از رقیق‌سازی مناسب با آب روی شاخ و برگ گیاهان محلول پاشی می‌شود.
استفاده از پیخاب در مزرعه میزان استفاده از کودهای شیمیایی را به مراتب کاهش می دهد که کمک شایانی به حفظ محیط زیست و فرآوری خوراک سالم و ارگانیک است.
نقش میکروارگانیسم های سودمند ای ام (EM) در پیخاب ها
ای ام حاوی بیش از یک میلیون میکروارگانیسم در هر میلی لیتر و متشکل از ۱۲۰ نوع متفاوت میکروارگانیسم است که با ورود این خیل عظیم میکروارگانیسمی به پیخاب فرآیند تخمیر آغاز و تقویت شده و در نتیجه تجزیه مواد تشکیل دهنده تسریع می شود. میکروارگانیسم های سودمند «ای ام» عوامل بیماری یا پاتوژن ها را سرکوب کرده و از فرار مواد سودمند به شکل گاز جلوگیری می نماید که علاوه بر پیشگیری از کاهش ارزش کودی پیخاب، بوهای نامطبوع حاصل شده از آن را به مراتب کاهش می دهد که این کاهش بو نقش چشمگیری در کاهش حشرات بویژه مگس در اطراف و محیط دارد. همچنین میکروارگانیسم های سودمند ای ام نقش موثری در تنظیم COD، BOD و همچنین pH محلول حاصله پیخاب را به همراه دارد.
روش استفاده و میزان مصرف ای ام برای فرآوری پیخاب
ای ام در همه انواع سیستم های ذخیره و تصفیه فاضلاب دامپروری و دامداری ها استفاده می شود و از آغاز ورود پیخاب به محل ذخیره سازی (پیخچال ها) یا سپتیک تانک ها به شکل هفتگی از EM استفاده می گردد به شکلی که تا زمان برداشت و مرحله پایانی فرآوری آن به ازاء هر تن پیخاب به میزان ۵ لیتر ای ام مصرف شده باشد.
با ورود «ای ام» فرآیندهای بیوشیمیایی و تخمیر به مراتب موثرتراعمال شده که باعث تسهیل در تصفیه بقایای آنتی بیوتیک، مواد شوینده و داروها و همچنین ارتقاء خاصیت تغذیه ای آن برای نباتات می‌شود.
افزودن ای ام به پیخاب فرآوری شده هنگام استفاده در مزرعه
به ازای هر هکتار به میزان ۴۰ لیتر EM به پیخاب اضافه کرده (برای مقیاس های خرد تر؛ به میزان ۴ لیتر ای ام در هر هزار لیتر پیخاب) و دو هفته پیش از کاشت بر خاک جهت یهسازی، تقویت و باروری زمین های زراعی محلول پاشی و یا محلول رقیق شده آن با آب بر گیاهان اسپری شود.
تاریخچه استفاده از کودهای دامی و فضولات انسانی در ایران
ایرانیان از دیرباز با سودمندی های کودهای دامی و استفاده از آن جهت حاصلخیزی و باروری خاک و گیاهان آشنا بوده اند و از کود حاصل شده از کبوترخانه ها و یا خاکستر حاصل از سوزاندن مردگان در کول‌تپه‌ها و روستائیان از این خاکسترها برای کود دادن به زمین بهره می‌برده‌اند و سالیان دراز از آن‌ها در کشتزارهای خود استفاده می‌کرده اند تا موجب باروری زمین گردند، بطوری که اکنون از برخی از این توده‌های خاکستر یا کول‌تپه‌ها اثری برجا نمانده‌است. (کول‌تپه به جائی اطلاق می‌شود که تودهٔ بزرگی از خاکستر به صورت طبقه‌طبقه، روی هم انباشته شده و به صورت تپه‌ای مانند درآمده‌باشد در آذربایجان غربی به ویژه کناره‌های دریاچه ارومیه که مرکز آتشکده‌های ایران بوده‌است).
همچنین بررسی‌ها و پژوهش‌هایی که پس از حفاری های باستان شناسی تپه دشت انجام گرفته مشخص کرده است که ایرانیان ۵ هزار سال پیش از کود حیوانی انرژی تولید می‌کرده اند و آزمایش ها و مطالعات نشان داده که این کوره‌های موجود در تپه دشت تا ۸۰۰ درجه سانتی گراد حرارت تولید می‌کرده است.
هوموس (گیاه‌خاک – Humus)
گیاهان بیشتر عناصر غذایی خود را از لایه بالایی خاک‌ها جذب می‌کنند. ماده آلی خاک یک مخلوط پیچیده و متغیر از مواد آلی است که این مواد آلی هم سبب بالا رفتن نفوذپذیری خاک می‌شود و هم ظرفیت نگهداری آب را افزایش می‌دهند. کود دامی مایع تخمیر شده معروف به پیخاب از منابع بی همتای مواد آلی است و با توجه به این نکات استفاده از این کود در کشاورزی می‌تواند باعث کاهش مصرف کودهای شیمیایی، افزایش مواد آلی خاک و پایداری تولید در مزرعه گردد. بیشتر ظرفیت تبادل کاتیونی و ظرفیت نگهداری آب در خاک‌های سطحی با استفاده از مواد آلی انجام می‌شود. و این ترکیب خاص مواد آلی در تشکیل و استفاده از مواد آلی و پایداری خاکدانه‌ها نقش عمده‌ای به همراه دارد. ماده آلی خاک شامل مقادیر زیادی عناصر غذایی برای گیاه بوده که مانند انبار برای ذخیره و رهاسازی تدریجی به خصوص برای نیتروژن عمل می‌کند و این افزایش کیفیت و کمیت مواد آلی از عوامل اصلی در اصلاح کیفیت خاک به شمار می‌رود. در واقع با افزایش مواد آلی خاک نفوذپذیری آب و همچنین حفظ رطوبت در مزارع بهبود می یابد. حال با توجه به کمبود مواد آلی در بخش عمده‌ای از خاک‌های کشور، ضرورت استفاده از کودهای آلی به خصوص پیخاب احساس می‌شود. با توجه به استفاده نادرست و بیش از حد از کودهای شیمیایی در مزارع کشور، متاسفانه خاک‌ها حالت کلوخه‌ای به خود می‌گیرد که هزینه آماده‌سازی مزارع را برای کشت بالا برده است. استفاده از پیخاب و همچنین کمپوست «ای ام» کمک شایانی به بهبود این وضعیت می‌کند.
